Δημήτρης
Μονοχρήστου, MSc
Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπευτής EMDR, Γνωστικής Αναλυτικής Θεραπείας
Τι είναι το ψυχικό τραύμα;
Κατά τη διάρκεια της ζωής μας, οι περισσότεροι άνθρωποι βιώνουμε κάποιου είδους τραύμα.
Κάποια από αυτά τα τραύματα είναι προφανή, όπως μία σωματική επίθεση, ένα ατύχημα, μία φυσική καταστροφή ή ένας αιφνίδιος θάνατος. Άλλα πάλι, είναι λιγότερο εμφανή, αλλά άκρως επώδυνα, όπως η απόρριψη, η εγκατάλειψη, μια λεκτική επίθεση ή ένας εξευτελισμός.
Κάποια τραύματα έχουν σαφή αρχή, μέση και τέλος. Αποτελούν, δηλαδή, ένα επεισόδιο τραύματος. Άλλα πάλι έχουν διάρκεια και διαχρονικότητα. Πολλές φορές, μάλιστα, δεν γίνονται εύκολα αντιληπτά, καθώς αποτελούν δυσμενείς συνθήκες, τις οποίες πρέπει να ανεχθούμε ή να υπομείνουμε. Συνθήκες στις οποίες είμαστε αναγκασμένοι να προσαρμοστούμε για τη διαφύλαξη της ασφάλειάς μας, ψυχικής και σωματικής. Τέτοιες συνθήκες αποτελούν η παραμέληση, η εγκατάλειψη, η συναισθηματική, σωματική και σεξουαλική κακοποίηση, ο εξαναγκασμός και η καταπίεση.
Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις, το ψυχολογικό ή ψυχικό τραύμα επιδρά με οδυνηρό τρόπο στην ψυχολογία μας, στο νευρικό μας σύστημα και στη σωματική μας υγεία.
Πώς αναγνωρίζουμε ένα ψυχικό τραύμα;
Η αναγνώριση ενός ψυχικού τραύματος δεν είναι πάντα εύκολη. Πολύ συχνά ένα ψυχικό τραύμα οφείλεται σε συνθήκες που έχουν τις ρίζες τους βαθιά στην παιδική ηλικία, αλλά και αργότερα, στην εφηβεία και την ενήλικη ζωή.
Αρχικά, ο αντίκτυπος ενός ψυχικού τραύματος παίρνει τη μορφή:
- έντονου συναισθηματικού πόνου
- αναδρομής κι επαναβίωσης των συνθηκών του ή των τραυματικών περιστατικών
- διάσχισης ή αποσύνδεσης όπου οι συναισθηματικές αντιδράσεις αδρανοποιούνται προσωρινά ή μακροπρόθεσμα προκειμένου να προστατευθούμε από τη συναισθηματική ένταση, τον φόβο και την απώλεια αίσθησης ελέγχου
Με το πέρασμα του χρόνου, το ψυχικό τραύμα τείνει να εγκαθίσταται βαθύτερα στον ψυχισμό μας με τη μορφή:
- αισθημάτων ντροπής, φόβου κι άγχους
- κατάθλιψης
- χαμηλής αυτοαξίας και αυτοεκτίμησης
- έλλειψης εμπιστοσύνης σε άλλους
- οργής
Πώς επηρεάζει το ψυχικό τραύμα τη συμπεριφορά και τις σχέσεις μας;
Το ψυχικό τραύμα εκφράζεται και μέσω της συμπεριφοράς μας. Τα άτομα που έχουν υποστεί τραυματικές εμπειρίες τείνουν να αποφεύγουν ανθρώπους και καταστάσεις που ενεργοποιούν έντονα συναισθήματα. Σε άλλες περιπτώσεις, επιζητούν τα έντονα συναισθήματα και την επιβεβαίωση στις σχέσεις, εμπλέκονται σε παρορμητικές συμπεριφορές και επιδεικνύουν άγνοια κινδύνου. Συχνά, οι τραυματικές εμπειρίες προκαλούν συναισθήματα απαισιοδοξίας κι αρνητική αντίληψη για τον εαυτό μας, τους γύρω μας και τη ζωή.
Ένα ψυχικό τραύμα μπορεί, επίσης, να επηρεάσει την ικανότητά μας να προσέχουμε και να φροντίζουμε τον εαυτό μας. Ταυτόχρονα, δυσκολεύει τη διαχείριση έντονων συναισθημάτων και στρες, καθώς και τη δημιουργία ή διατήρηση ικανοποιητικών σχέσεων, φιλικών και ερωτικών.
Σε επίπεδο φυσιολογίας, το ψυχικό τραύμα περιλαμβάνει:
- έντονες φυσιολογικές αντιδράσεις κι εξάρσεις στο νευρικό μας σύστημα,
- έντονη κούραση και δυσκολίες στον ύπνο,
- ψυχοσωματικά συμπτώματα που σχετίζονται με τη συνεχή ενεργοποίηση του νευρικού συστήματος, τη συνεχή επαγρύπνηση και υπερδιέγερση, και την απώλεια της ικανότητας χαλάρωσης.
Αυτό με τη σειρά του μπορεί να επιφέρει εμπειρίες μουδιάσματος κι αποκοπής από την πραγματικότητα, από το σώμα μας και τα συναισθήματά μας. Είναι, επίσης, σύνηθες να ταλαντευόμαστε μεταξύ της υπερδιέγερσης και της πλήρους κατάπτωσης, σωματικά και ψυχολογικά.
Τι είναι η θεραπεία τραύματος;
Στις περισσότερες περιπτώσεις, τα πιο διαδεδομένα συμπτώματα ψυχικής υγείας, όπως η κατάθλιψη, το άγχος, ο πανικός και οι εμμονές, αλλά και τα πιο σύνθετα, όπως οι διαταραχές προσωπικότητας, το σύνδρομο μετατραυματικού στρες και η πολύπλοκη διαταραχή μετατραυματικού στρες, έχουν τις απαρχές και τη βάση τους σε μια προσπάθεια του ανθρώπου να προσαρμοστεί σε δυσμενείς και τραυματικές περιστάσεις ή γεγονότα.
Οι θεραπείες τραύματος βασίζονται στην κατανόηση ότι οι περισσότερες ψυχολογικές και ψυχοσωματικές ενοχλήσεις οφείλονται σε γεγονότα, συνθήκες και σχέσεις που κινητοποιούν προσαρμοστικούς μηχανισμούς στον άνθρωπο προκειμένου να ανταπεξέλθει σε δύσκολες, επώδυνες και δυσβάσταχτες πραγματικότητες.
Αυτοί οι μηχανισμοί είναι διαπροσωπικοί και συμπεριφορικοί, γνωστικοί και συναισθηματικοί, κι αποσκοπούν στην επιβίωση και αυτοάμυνα του εαυτού. Σε βάθος χρόνου, ωστόσο, αποβαίνουν προβληματικοί στην καθημερινότητα, στις σχέσεις και στην ψυχική υγεία.
Η θεραπεία τραύματος στοχεύει να σε βοηθήσει να κατανοήσεις το πρόβλημα, να επεξεργαστείς τα τραύματα που οδήγησαν στις τωρινές σου δυσκολίες και να τα αντιμετωπίσεις, ώστε να πάψουν να σε επηρεάζουν με τον ίδιο τρόπο και να απελευθερωθείς από τα δεσμά τους.
Ποια είναι τα στάδια της θεραπείας τραύματος;
Το πρώτο στάδιο της θεραπείας τραύματος περιλαμβάνει:
- την κατανόηση των προβλημάτων που αντιμετωπίζεις στην παρούσα φάση,
- πώς μπορεί να ξεκίνησαν και να εξελίχθηκαν αυτά τα προβλήματα,
- με ποιον τρόπο συνδέονται με παροντικές και παρελθοντικές συγκυρίες,
- αν αποτελούν τρόπους επίλυσης προσωπικών καταστάσεων που πρέπει να αναθεωρηθούν.
Η ανάπτυξη μιας συνεργατικής σχέσης με τον θεραπευτή σου θα σε βοηθήσει να συζητήσεις, να ακουστείς και να εξετάσεις ικανοποιητικά τα θέματα που σε απασχολούν σε ένα ασφαλές περιβάλλον.
Αφού λάβει χώρα η αξιολόγηση και κατανόηση της συνολικότερης εικόνας των προβλημάτων που αντιμετωπίζεις, το δεύτερο στάδιο της θεραπείας περιλαμβάνει:
- την εκμάθηση και εξάσκηση βοηθητικών τεχνικών.
Αυτές οι τεχνικές θα σε βοηθήσουν να μάθεις να διαχειρίζεσαι δύσκολα συναισθήματα που επιφέρουν έντονη αναστάτωση. Θα μάθεις να δίνεις προτεραιότητα σε βασικές συναισθηματικές ανάγκες σου και να παρέχεις την αντίστοιχη ψυχολογική φροντίδα στον εαυτό σου.
Όταν καταγραφεί ικανοποιητική πρόοδος στο δεύτερο στάδιο, η θεραπεία μπορεί να προχωρήσει στην επόμενη φάση. Το τρίτο στάδιο της θεραπείας τραύματος αφορά:
- στην στοχοποίηση, απευαισθητοποίηση και επεξεργασία δύσκολων αναμνήσεων, σκέψεων και ψυχοσωματικών συμπτωμάτων που σχετίζονται άμεσα ή έμμεσα με τα προβλήματα που σε οδήγησαν στη θεραπεία εξ’ αρχής.
Αυτό το στάδιο περιλαμβάνει συζήτηση και χρήση γνωστικών και βιωματικών/σωματικών τεχνικών.
Όλα αυτά συμβαίνουν με την πλήρη συγκατάθεσή σου, σε ένα οριοθετημένο πλαίσιο όπου εσύ επιλέγεις το πότε και για τι θα μιλήσεις. Ο θεραπευτής σου θα προσφέρει την κατάλληλη υποστήριξη που θα χρειαστείς, ούτως ώστε να γίνει αυτό εφικτό στον χρόνο που χρειάζεσαι και χωρίς περιττή πίεση.